Η δίαιτα παίζει καθοριστικό ρόλο στη θεραπευτική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη. Το διαιτολόγιο του κάθε διαβητικού πρέπει να είναι εξατομικευμένο με βάση το φύλο, την ηλικία του, το βάρος, το ύψος, τη φυσική –επαγγελματική δραστηριότητα, ειδικές καταστάσεις όπως η εφηβεία, η κύηση, η ανάρρωση από οξέα νοσήματα και φυσικά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη χρόνια νοσήματα όπως ηπατική ή χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.
Ιδιαίτερη σημασία έχει ο καθορισμός του ποσού των θερμίδων που χρειάζεται ο κάθε διαβητικός. Αυτό υπολογίζεται με βάση το ποσό θερμίδων που απαιτείται για το βασικό μεταβολισμό, το ποσό των θερμίδων για τη μυϊκή άσκηση και το σωματικό βάρος του ασθενούς.
Ο διαβητικός ανεξάρτητα από τον τύπο διαβήτη πρέπει να έχει το ιδανικό σωματικό βάρος. Αν το σωματικό βάρος είναι μικρότερο του κανονικού όπως συμβαίνει συχνά κατά τη διάγνωση τουΣΔ1, τότε πρέπει να αυξηθεί, ενώ αν είναι αυξημένο όπως συμβαίνει στην πλειοψηφία των ΣΔ2, στόχος είναι η μείωση μέχρι να φθάσει στο ιδανικό.
Η παχυσαρκία αποτελεί τον πιο σημαντικό επίκτητο παράγοντα που προάγει την εμφάνιση και εξέλιξη του ΣΔ2, την εμφάνιση υπέρτασης και υψηλών επιπέδων χοληστερόλης. Η μείωση του σωματικού βάρους είναι τόσο αποτελεσματική – από μόνη της ή σε συνδυασμό με άσκηση- που μπορεί να κάνει τη χρήση φαρμάκων περιττή.
Αφού υπολογιστεί το ποσό θερμίδων που απαιτείται για το βασικό μεταβολισμό και τη μυϊκή άσκηση θα δοθεί ποσό θερμίδων μικρότερο αν ο στόχος είναι η μείωση του σωματικού βάρους ή μεγαλύτερο αν ο στόχος είναι η αύξηση του σωματικού βάρους.
Αν χορηγηθούν 500 θερμίδες λιγότερες από τις ημερήσιες ανάγκες του συγκεκριμένου ατόμου επιτυγχάνεται μια σταθερή απώλεια βάρους 1-2 kg το μήνα. Δε χρειάζεται ταχεία απώλεια βάρους. Κάθε κιλό που χάνεται βελτιώνει σημαντικά τη κατάσταση του διαβήτη.
Άλλη σημαντική παράμετρος της διατροφής του διαβητικού είναι η αναλογία και το είδος υδατανθράκων, λιπών και λευκωμάτων.
Τροφές που περιέχουν υδατάνθρακες είναι οι εξής: τα ζυμαρικά, το ψωμί και οι φρυγανιές, το ρύζι, οι πατάτες, τα γαλακτοκομικά(γάλα-γιαούρτι-τυρί), τα όσπρια, τα φρούτα, τα λαχανικά.
Τροφές που περιέχουν λευκώματα είναι: το κόκκινο κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι, το αυγό, τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Οι υδατάνθρακες συνιστάται να αποτελούν το 50% των θερμίδων που χορηγούνται ημερησίως, προτιμώνται οι υδατάνθρακες που βρίσκονται σε διαλυτές φυτικές ίνες (όσπρια, λαχανικά, φρούτα και λαχανικά ολικής αλέσεως γιατί απορροφώνται βραδέως με αποτέλεσμα, μικρότερες διακυμάνσεις των επιπέδων σακχάρου στο αίμα).
Η καθημερινή κατανάλωση λαχανικών σε κάθε γεύμα, τουλάχιστον 3 φρούτων ημερησίως κα 4 μερίδων οσπρίων εβδομαδιαίως, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευεργετική για το διαβητικό.
Όσον αφορά το λίπος πρέπει να προτιμώνται τα μονοακόρεστα και πολυακόρεστα έναντι των κεκορεσμένων ζωικής προέλευσης λιπών. Ιδιαίτερα ευνοϊκή είναι η χρήση του ελαιόλαδου. Η ποσότητα του λίπους πρέπει να καλύπτει το 30% των ημερήσιων αναγκών σε θερμίδες. Από την ποσότητα αυτή τα κεκορεσμένα λίπη πρέπει να καλύπτουν ποσοστό < 10%, τα πολυακόρεστα το 10 % και το υπόλοιπο τα μονοακόρεστα (ελαιόλαδο). Συνιστάται η κατανάλωση δυο έως τριών μερίδων ψαριών (κατά προτίμησης λιπαρών) κάθε εβδομάδα.
Θα πρέπει να προτιμώνται άπαχα κρέατα, χωρίς την πέτσα (ψητά ή βραστά), άπαχα ή ημίπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα, ωμό ελαιόλαδο ή σπορέλαιο, φυτικό βιτάμ (π.χ. βιτάμ light). Δεν προτιμώνται τα ζωικά λιπαρά (π.χ. φρέσκο βούτυρο πρόβειο ή αγελαδινό), τα αλλαντικά, τα τηγανητά, τα καπνιστά.
Οι ξηροί καρποί περιέχουν πολύ λίπος, αυξάνουν τα επίπεδα χοληστερόλης και πρέπει να καταναλώνονται με περιορισμό.
Αναφορικά με την κατανάλωση πρωτεϊνών, η ποσότητα των πρωτεϊνών πρέπει να καλύπτει το 10-20% των ημερήσιων αναγκών σε θερμίδες. Υψηλότερη πρόσληψη λευκωμάτων απαιτείται σε ορισμένες ομάδες όπως σε παιδιά, εφήβους, κύηση, υποθρεψία, νεφρωσικό σύνδρομο ενώ μειωμένη πρόσληψη λευκωμάτων σε ασθενή με ΣΔ1 και εγκατεστημένη νεφροπάθεια.
Το αλάτι πρέπει να περιορίζεται δραστικά γιατί συμβάλει στην υπέρταση. Έτσι συνιστάται να περιορίζεται σε 6g ημερησίως και σε υπερτασικούς σε 3g. Τα οινοπνευματώδη ποσά παρέχουν θερμίδες τόσο από το καθαρό οινόπνευμα που περιέχουν όσο και από τα σάκχαρά τους. Δεν συνιστώνται, όμως ένα – δυο ποτηράκια κρασιού ημερησίως είναι αποδεκτό. Από τα οινοπνευματώδη ποτά προτιμώνται το ουίσκι και τα άγλυκα κρασιά.
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε όσους βρίσκονται υπό αγωγή με δισκία ή ινσουλίνη. Πρέπει να καταναλώνουν το οινόπνευμα με υδατανθρακούχες τροφές για να αποφύγουν τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας.
Από τις γλυκαντικές ουσίες, η φρουκτόζη και η σορβιτόλη είναι γλυκαντικά πλούσια σε θερμίδες και πρέπει να αποφεύγονται. Αντίθετα η σακχαρίνη και η ασπαρτάμη είναι γλυκαντικά που δεν περιέχουν θερμίδες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Τα λεγόμενα ‘’διαβητικά τρόφιμα’’ περιέχουν συνήθως περισσότερο λίπος ή λεύκωμα από τα αντίστοιχα κοινά και γλυκαντικές ουσίες όπως φρουκτόζη ή σορβιτόλη και αποδίδουν θερμίδες. Οι διαβητικοί θα πρέπει να αποθαρρύνονται να τα καταναλώνουν.
Συμπερασματικά
ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ:
- ΛΑΧΑΝΙΚΑ: επιτρέπονται ελεύθερα → ραδίκια, λάχανο, αντίδια, μανιτάρια, μπρόκολο, ραπανάκια, κουνουπίδι, σέλινο, σπανάκι, κολοκύθια, μελιτζάνες, μαρούλι, μπάμιες, φρέσκα φασολάκια, αγγούρι
επιτρέπονται σε περιορισμένη ποσότητα → αρακάς, αγκινάρες,
ντομάτες, καρότα, κρεμμύδια, πράσα, παντζάρια
- ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ: ψωμί (3 φέτες την ημέρα)
Ρύζι-ζυμαρικά (1 φλιτζάνι τσαγιού 3 φορές την εβδομάδα)
- ΦΡΟΥΤΑ: όχι περισσότερα από 3 την ημέρα, απαγορεύονται: σύκα, σταφύλια, μπανάνες, αβοκάντο, χυμοί φρούτων του εμπόριο
ΛΙΠΗ:
απαγορεύονται παχιά κρέατα, ζωικά λίπη, ξηροί καρποί, παχιά τυριά (επιτρέπεται το ανθότυρο), επιτρέπεται το ελαιόλαδο (3-4 κουταλάκια την ημέρα ωμό ή στο μαγείρεμα)
ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ:
Κρέας (μοσχάρι – βοδινό)
Κοτόπουλο → 4 γεύματα την εβδομάδα
Ψάρια
Αυγά επιτρέποντα 1-2 την εβδομάδα (βραστά)
Τέλος, επιτρέπονται τα μυρωδικά: μαϊντανός, δυόσμος, λεμόνι, πιπέρι. Επίσης ο καφές, το τσάι, η σόδα και διάφορα άλλα αφεψήματα χωρίς ζάχαρη, όπως και τα αναψυκτικά τύπου light.
Τέλος πρέπει να τονισθεί η σημασία της κατανομής του διαιτολογίου για το διαβητικό. Το συνολικό ποσό των ημερήσιων θερμίδων πρέπει να μοιράζεται σε 3 κυρίως γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) καθώς και 3 ενδιάμεσα γευματίδια-σνακ κατά τη διάρκεια της ημέρας (πρόγευμα, απογευματινό, πριν τον ύπνο). Με τον τρόπο αυτό αποτρέπεται η μαζική απορρόφηση γλυκόζης και οι μεγάλες διακυμάνσεις των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Η παράλειψη γεύματος, ιδίως σ’ αυτούς που λαμβάνουν δισκία ή ινσουλίνη εμπεριέχει τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας.
Η κατανάλωση των γευμάτων καλό είναι να γίνεται σταθερά την ίδια ώρα, ιδίως σ’ αυτούς που κάνουν ινσουλινοθεραπεία για την αποφυγή υπεργλυκαιμίας ή υπογλυκαιμίας.
Μια μικρή ποσότητα υδατανθράκων πρέπει να χορηγείται προ του ύπνου. Καλό είναι να συνοδεύεται με κάποιο λευκωματούχο τρόφιμο π.χ. ένα ποτήρι γάλα με χαμηλά λιπαρά. Έτσι αποφεύγεται η νυχτερινή υπογλυκαιμία.
Σε περίπτωση οξείας νόσησης στο σπίτι, ιδίως όταν συνοδεύεται με ναυτία-έμετο και αδυναμία λήψης στερεάς τροφής, απαιτείται τακτική μέτρηση του σακχάρου, τροποποίηση της δόσης των δισκίων ή της ινσουλίνης και λήψη υδαρούς τροφής που περιέχει αρκετούς υδατάνθρακες και ηλεκτρολύτες σε μικρά-συχνά γεύματα π.χ. σούπα με ζυμαρικά, φιδέ, ρύζι, γάλα, γιαούρτι, φρυγανιές, χυμός φρούτων.